Θα μπορέσει η Ελλάδα να ανακάμψει;

Του Γκίκα Χαρδούβελη

Φέτος, η Ελλάδα αντί να έχει ανάπτυξη 3% με επιτάχυνση της ανόδου των εισοδημάτων και των θέσεων εργασίας του προηγούμενου έτους, αντί να έχει εύκολη και ανταγωνιστική πρόσβαση δανεισμού στις αγορές, όπως ξεκίνησε να κάνει το 2014, βρίσκεται σε νέα ύφεση και απομονωμένη διεθνώς, τόσο πολιτικά όσο και οικονομικά.

Η πιστοληπτική γραμμή στήριξης που δρομολογήθηκε το 2014 με τους εταίρους μας για την περίοδο από το 2015 και μετά, χάθηκε μαζί με τα χρήματα του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας.  Το παλαιό έντονο ενδιαφέρον ξένων επενδυτών για επενδύσεις που δημιουργούν νέες θέσεις εργασίας στη χώρα μας εξαϋλώθηκε μαζί με την αξιοπιστία μας.  Οι τράπεζες έπαψαν να αποτελούν φορείς της αναπτυξιακής διαδικασίας, αδυνατούν να στηρίξουν όσες επιχειρήσεις παραμένουν υγιείς και σύντομα θα χρειαστούν νέα ανακεφαλαιοποίηση.  Το οικονομικό κλίμα βρίσκεται σε καθίζηση, παρά τις αντοχές του τουρισμού. Και οι κρατικοί φορείς έπαψαν να επικεντρώνονται στην εξυπηρέτηση του πολίτη, αφού αναλώνονται στην προσπάθεια ανεύρεσης των πόρων επιβίωσης για μια ακόμα βδομάδα. Έξι μήνες "περήφανης διαπραγμάτευσης" ήταν αρκετοί για να επιφέρουν την πλήρη εξάρτηση της οικονομίας από την καλή διάθεση των εταίρων μας. 

Το κύριο ερώτημα που απασχολεί όλους σήμερα είναι αν η ζημιά που έγινε το 2015 είναι αναστρέψιμη ή όχι. Η απάντηση δεν είναι εύκολη.  Εξαρτάται αποκλειστικά από εμάς τους ίδιους και την εφεξής συμπεριφορά μας. Όμως, ο φόβος επικρατεί ότι όσο ικανοποιητικά και να αντιδράσουμε σήμερα, δυστυχώς θα κουβαλάμε για μεγάλο χρονικό διάστημα τις αστοχίες του 2015 με τη μορφή λιγότερων ευκαιριών για τη νεολαία, μεγαλύτερης εσωστρέφειας και εθνικιστικών εξάρσεων, μειωμένων εισοδημάτων, μεγαλύτερης ανισοκατανομής των εισοδημάτων και μεγαλύτερου ονομαστικού χρέους.  

Οι απαισιόδοξοι –η πλειοψηφία δηλαδή των ξένων αναλυτών και των think tanks– θεωρούν την κατάσταση της οικονομίας μη αναστρέψιμη, όπως για παράδειγμα το ΔΝΤ.  Το 2014, το ΔΝΤ θεωρούσε το δημόσιο χρέος βιώσιμο.  

Με δεδομένη την τότε αναμενόμενη καλή πορεία της οικονομίας και τις συνεχιζόμενες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, η εξυπηρέτηση του χρέους φάνταζε εύκολη.  Τώρα, όμως, μετά τη δραματική στροφή της οικονομίας το 2015, με την έλλειψη σαφούς οικονομικής στρατηγικής και, φυσικά,  με την παντελή έλλειψη βούλησης για διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, το ΔΝΤ άλλαξε γνώμη.  

Γι' αυτό και τώρα ζητά τόσο από εμάς μεγαλύτερη σοβαρότητα στον στόχο των μεταρρυθμίσεων και των ιδιωτικοποιήσεων, στη βιωσιμότητα του ασφαλιστικού συστήματος,  και στη δημιουργία μελλοντικών δημοσιονομικών πλεονασμάτων, όσο και από τους Ευρωπαίους εταίρους μεγαλύτερη γαλαντομία στην ελάφρυνση του χρέους. Αυτή η ελάφρυνση είχε ήδη συζητηθεί και επισήμως αιτηθεί από την προηγούμενη κυβέρνηση το 2014 και δρομολογούνταν να γίνει το 2015. Τότε η ελάφρυνση αποτελούσε ένα ακόμα θετικό στοιχείο για τη μελλοντική ανάπτυξη. Τώρα η ελάφρυνση ίσως αποτελέσει και αναγκαία συνθήκη επανόδου στις αγορές.  

Από την άλλη πλευρά, οι αισιόδοξοι αναλυτές θεωρούν την κατάσταση της οικονομίας πιο εύκολα αναστρέψιμη. Μπορεί ήδη να χάθηκαν δύο χρόνια ανάπτυξης, μπορεί η αξιοπιστία μας να είναι στο ναδίρ και οι μελλοντικοί ρυθμοί ανάπτυξης υποτονικοί, δεν παύουν όμως να θεωρούν ότι ο χρόνος γιατρεύει τις πληγές και ότι οι αγορές και οι επενδυτές θα μας εμπιστευτούν εκ νέου στο μέλλον.  Για παράδειγμα, οι Ευρωπαίοι εταίροι, αποφάσισαν, παρά το ρίσκο,  να προχωρήσουν σε νέο δάνειο προς την Ελλάδα και σε ένα τρίτο Μνημόνιο, δίνοντας ένα τριετές "φιλί ζωής" στην οικονομία, έως ότου αποκτήσουμε την απαιτούμενη αξιοπιστία που θα πείσει τις αγορές να μας δανείζουν με σχετικά χαμηλά επιτόκια.  

Οι Ευρωπαίοι για τρίτη φορά επεμβαίνουν να διασώσουν την Ελλάδα και γι' αυτό θα είναι ιδιαίτερα απαιτητικοί στην υλοποίηση όσων υπογράφουμε, χωρίς όμως να είναι αναγκαστικά και παράλογοι. Παράδειγμα το γεγονός ότι μείωσαν αρκετά τις απαιτήσεις τους για υψηλά πρωτογενή πλειονάσματα το 2015-17. Μπορεί οι σημερινές απαιτούμενες περικοπές δαπανών ή αυξήσεις φόρων να συνεχίζουν να είναι δεκαπλάσιες από εκείνες που συμφωνήσαμε με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο Eurogroup της 8ης Δεκεμβρίου (μετά το e-mail Χαρδούβελη), δεν παύει όμως η μείωση των στόχων υψηλών πρωτογενών πλεονασμάτων να δείχνει μια σχετική ευελιξία εκ μέρους τους.  

Ποιοι λοιπόν θα βγούν σωστοί στις εικασίες τους;  Οι απαισιόδοξοι, που είναι και οι περισσότεροι, ή οι αισιόδοξοι; Θα το δείξει κυρίως η πορεία των πολιτικών εξελίξεων και η αποφασιστικότητα των Ελλήνων να αντιμετωπίσουν τα διαρθρωτικά προβλήματα της οικονομίας.  Πάντως, για να ξαναμπούμε σε νέα αναπτυξιακή πορεία, χρειαζόμαστε μεγαλύτερη προσπάθεια σε σχέση με ένα χρόνο νωρίτερα, τόσο στις μεταρρυθμίσεις όσο και στο χτίσιμο της αξιοπιστίας που καταστρέψαμε. Και, δυστυχώς, οι αντοχές του κόσμου διαρκώς λιγοστεύουν.  

Ο κίνδυνος του GREXIT αποφεύχθηκε προσωρινά, αλλά εξακολουθεί να υπάρχει.  Τον δείχνουν ξεκάθαρα τα περιθώρια επιτοκίων στις αγορές.  Έχουν στενέψει λοιπόν τα περιθώρια για λάθη στην οικονομική πολιτική από την οποιαδήποτε κυβέρνηση στην Ελλάδα.

* Γκίκας Χαρδούβελης - Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς, ΥΠΟΙΚ (Ιούνιος 2014 - Ιανουάριος 2015), Διευθυντής του Οικονομικού Γραφείου του πρωθυπουργού Λ. Παπαδήμου (Νοέμβριος 2011 - Μάιος 2012). 

** Περίληψη του άρθρου δημοσιεύθηκε στο Κεφάλαιο (23/8/2015). capital.gr