ΡΑΓΚΟΥΤΣΑΡΙΑ ΣΤΗΝ ΚΑΣΤΟΡΙΑ

Τα Ραγκουτσάρια, το καστοριανό καρναβάλι που ξεκινά την Πρωτοχρονιά και κορυφώνεται το τριήμερο 6-8 Ιανουαρίου.

Το έθιμο δεν είναι άλλο από ένα καρναβάλι που όμως έχει τις ρίζες του πολύ βαθιά στα Ελληνορωμαϊκά χρόνια και κατόρθωσε παρά τις αντιξοότητες να επιβιώσει στο Βυζάντιο και στην Οθωμανική περίοδο.Το αρχικό όνομα του εθίμου ήταν «τσαρανιασμένοι ραγκουτσάρηδες» που σημαίνει οι βαμμένοι με μαύρο χρώμα στο πρόσωπο και το σώμα.

Το όνομά τους προέρχεται από τη λέξη «Rogatores=Ζητιάνοι» παραπέμποντας άμεσα στη θεματολογία της μεταμφίεσης εκείνων που συμμετέχουν. Για την ακρίβεια, ντύνονται αλλοπρόσαλλα με παλιά ρούχα και βγαίνουν στις γειτονιές για να ζητήσουν διάφορα δώρα από τα σπίτια που επισκέπτονται, σαν αντίτιμο για τα ξόρκια και την απομάκρυνση του κακού πνεύματος από τη γειτονιά. Αν και σε πολλούς από μας η τελετουργία αυτή θυμίζει τον εξορκισμό των καλικαντζάρων (ένα έθιμο βαθύτατα χριστιανικό), η έρευνα ωστόσο μας οδηγεί ακόμη πιο πίσω, στη μακρινή αρχαιότητα. Αρχικά λοιπόν το <φτιάξιμο> ήταν έμπνευση της στιγμής και οι κάτοικοι με πειράγματα, κεραστικά και φιλοδωρήματα έβγαιναν στους δρόμους και στα σπίτια.

Μέχρι το 1930 σημαντικό στοιχείο ήταν και η παρουσία του Βάκχου που έσερνε ένα γάιδαρο στολισμένο με κληματόφυλλα που κουβαλούσε το ξόανο του Θεού Διονύσου μέσα στο οποίο υπήρχαν βαρελάκια με κρασί! Με την επιστροφή των ξενιτεμένων Καστοριανών μετά το 1950 έκαναν την εμφάνισή τους και οι ευρωπαϊκές

μεταμφιέσεις. Τα μεγάλα καφενεία Αίγλη και Βυζαντινόν διοργάνωναν ολονύχτια γλέντια και τότε ξεκίνησαν και οι πρώτες παρελάσεις. Τα «Ραγκουτσάρια» αποτελούν την τελευταία γιορτή του χριστουγεννιάτικου Δωδεκαημέρου, το οποίο σήμερα συμπίπτει με τις αρχαίες τελετές της Διονυσιακής λατρείας, που βασιζόταν στις μεταμφιέσεις. Στα χειμερινά «Διονύσια» ο Θίασος των μεταμφιεσμένων περιφερόταν στις γειτονιές περιπαίζοντας τους πάντες (και προπαντός τους άρχοντες, γι αυτό και οι πολίτες κρύβονταν πίσω από κρανία ζώων και περίεργους χιτώνες), έτσι ακριβώς όπως περιφέρονται και σήμερα, με τη συνοδεία μουσικών οργάνων. 

Αν και στην αρχαιότητα οι άνθρωποι μεταμφιέζονταν σε ζώα όπως για παράδειγμα αγελάδες, ελάφια και τράγους, κατά τη βυζαντινή περίοδο απαγορεύτηκε ρητά αυτή η μεταμφίεση, κι έτσι σταδιακά καθιερώθηκαν πιο ήπιες μορφές όπως π.χ. η αλλαγή του φύλου (οι άνδρες φορούν φούστες και μαντήλια και οι γυναίκες μουστάκια και γραβάτες).

 

Πέρα από τις συμβολικές ερμηνείες του εθίμου, τα Καστοριανά Ραγκουτσάρια προσδίδουν σήμερα μια εύθυμη και διασκεδαστική νότα στα πολιτιστικά δρώμενα της πόλης, προσελκύοντας πολλούς επισκέπτες για ένα ξέφρενο γλέντι πέρα από τα καθιερωμένα. 

Το αποκορύφωμα των εκδηλώσεων σημειώνεται την τρίτη μέρα, με έθιμο της Πατερίτσας, όπου από νωρίς το απόγευμα, τα μπουλούκια (παρέες) των μεταμφιεσμένων ξεχύνονται σε μια ατελείωτη παρέλαση χορεύοντας και σατιρίζοντας πρόσωπα και πράγματα. Κάθε μπουλούκι επιλέγει ένα θέμα της επικαιρότητας και το ζωντανεύει με πρωτότυπους και εφευρετικούς τρόπους, διεκδικώντας το πρώτο βραβείο από το Δήμο Καστοριάς.

Στο τέλος, όλοι μαζί καταλήγουν στο Ντολτσό και ξεχύνονται στα καλντερίμια προσπαθώντας να επιβληθεί το ένα μπουλούκι στο άλλο, με τις μουσικές και τις φασαρίες τους γενικότερα.