TO ΚΑΜΑΤΕΡΟ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ

του *Παναγιώτη Βελτανισιάν - freethinkingisland.wordpress.com

Μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα το Καματερό ονομαζόταν Πέραμα και το σημερινό Πέραμα Αττικής, Αντιπέραμα. Στο μεταίχμιο του 19ου και 20ού αιώνα επικρατεί η ονομασία Καματερό λόγω του σκληρού χώματος των χωραφιών της περιοχής που όργωναν οι Αμπελακιώτες και χρειαζόταν κάματο, κόπο δηλαδή, για να καλλιεργηθεί. Παλαιά συμβόλαια αγοραπωλησιών οικοπέδων καταγράφουν ειδικότερα τοπωνυμικά εντός της περιοχής αυτής, όπως Ράχη Πούντας, Ράχη Καματερού, Σχίντεζι, Σκουπίδια (μικρό νταμάρι, όπου απέθεταν μπάζα και απορρίμματα), και Νταμάρι Δυναμίδη.

Ως ακτωνυμικά καταγράφονται εδώ η Γλώσσα (όπου και το πρώην ναυπηγείο Ψηλοπάτη), το Κάβο-Μπάνιο, τα Πετίκια (πέτρινες δεξαμενές βαφής των διχτυών των ψαράδων), παραλία Κουπετώρη, Ντράσα, η  Καλάδα του Πεθαμένου, η Πούντα και ο ύφαλος Ρηχό. Από τα ακτωνυμικά αυτά το πλέον σημαντικό είναι η Σκάλα, ο μόλος του Καματερού, από τον οποίο σήμερα διαπεραιώνονται όσοι θέλουν να μεταβούν στον Πειραιά με τα επιβατηγά πλοία της γραμμής Παλούκια-Πειραιά. Ο διάπλους Καματερό-σημερινό Πέραμα μαρτυρείται από τη δεκαετία του 1670, όταν οι περιηγητές Spon, Wheler και Dapper επισκέφτηκαν το νησί και πέρασαν στη Σαλαμίνα με τα ιστιοφόρα πλοιάρια (τα λεγόμενα λατίνια) της τότε γραμμής. Το 1918 χτίστηκε ο μόλος, ενώ στα τέλη του 20ού αιώνα δέχτηκε επισκευή και μερική προέκταση (εικ. 1 – το Μάιο του 2007 τμήμα του μόλου κατέπεσε και επισκευάστηκε από τις τότε αρχές μέσα σε ένα περίπου εξάμηνο).  

Το 1923 οικοδομήθηκε η εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου (εικ. 2) με κύριο χορηγό την οικογένεια Παναγιωτάκη αλλά και με εισφορές των κατοίκων του χωριού. Οι περισσότερες εικόνες του ναού προήλθαν από τις οικογένειες Ελληνοποντίων (Δυναμίδη και Καλαϊτζίδη) που από το 1918 διέμεναν στο Καματερό. Στα μέσα της δεκαετίας του 1980 η εκκλησία κατεδαφίστηκε λόγω παλαιότητας, διατηρήθηκε μόνο το δυτικό της τμήμα σε ανάμνηση της παλιάς και χτίστηκε σταδιακά ο σημερινός ναός.

Από τα πιο ενδιαφέροντα τοπωνύμια του Καματερού είναι αυτό που καλείται Άσπρο Λιθάρι (όπου σήμερα το Γυμνάσιο-Λύκειο Αμπελακίων) και σχετίζεται με έναν μαρμάρινο κορμό αλόγου -ακέφαλο και χωρίς πόδια- που βρισκόταν στα χωράφια της εκεί περιοχής, ό,τι απέμεινε μάλλον από κάποιο μνημείο-ανδριάντα επιφανούς ανδρός της Αρχαίας Πόλης των Κλασικών Χρόνων. Μετά την Κατοχή ο κορμός αυτός ατυχώς θρυμματίστηκε γιατί εμπόδιζε το όργωμα.

Έναντι του σχολείου υπήρχε μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του 1980 η Λίμνη, ένα τεράστιο έλος από βροχόνερα, όπου περιστασιακά ξεκουράζονταν αγριόπαπιες και κύκνοι και ήταν πάντα γεμάτο βατράχια. Κάθε καλοκαίρι η Λίμνη ξεραινόταν και μετατρεπόταν σε χώρο, όπου έβρισκαν κατάλυμα οι τσιγγάνοι με τα τσαντίρια τους αλλά και γινόταν γήπεδο ποδοσφαιρικών αγώνων μεταξύ Αμπελακιωτών και Καματεριωτών. Σήμερα καλείται Δημοτικό Στάδιο, χρησιμοποιείται από τις δύο ντόπιες ποδοσφαιρικές ομάδες, χωρίς όμως να είναι ανοικτό στους πολίτες για άθληση (sic).

Αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας του Καματερού είναι η νήσος του Αγίου Γεωργίου (εικ. 3) και ο ομώνυμος ναός που βρίσκεται στο ανατολικό του άκρο, τον οποίο φρόντιζαν οι Καματεριώτισσες. Επειδή από το 1865 λειτουργούσε λοιμοκαθαρτήριο στο νησί αλλά και φρενοκομείο για δώδεκα περίπου έτη (1950-1952), υπήρχε ακτοπλοϊκή γραμμή Καματερό-Άγιος Γιώργης, που γινόταν από καματεριώτικα περάματα και μετέφεραν εργαζόμενους και υλικά διάφορα.

Το Καματερό ήταν ψαρότοπος καλός∙ λιβάδι τον αποκαλούσαν οι ηλικιωμένοι ψαράδες (εικ. 4). Οι οικογένειες που το κατοίκησαν από τα τέλη του 19ου αιώνα ήταν όλες από την Κούλουρη: Φουρικαίοι, Καρνεσαίοι, Κρουστάληδες (=Μπρουφαίοι), Ανδριανοί (=Νεστοραίοι), Κοκλιώτηδες, Παπασωτηρίου, Σοφράδες, Κανάκηδες, Περδικούρηδες, Κουπετώρηδες, Χατζημελέτηδες∙ λιγότερες ήταν από το Αμπελάκι: Γεροντιώτηδες και Παπαθεοχάρηδες. Ασχολήθηκαν με την αλιεία και τα περάματα, τη διακομιδή δηλαδή ανθρώπων, κάρων με εμπορεύματα και άλλων, από το Καματερό απέναντι στο Πέραμα, χρησιμοποιώντας καΐκια που ονομάζονταν επίσης περάματα. Κατοικήθηκε και από λιγοστούς κατοίκους από τα Βάτικα Πελοποννήσου: Λαλούσηδες και Τσικαλάδες. Από το 1920 και μετά, παράλληλα με την εδραίωση του Ναυστάθμου και την αύξηση του πληθυσμού στο Συνοικισμό του Ναυστάθμου και στην Κούλουρη, τα Παλούκια έγιναν το επίνειο του νησιού.

Το 1931 άρχισε η λειτουργία του Δημοτικού Σχολείου Καματερού. Αφού πέρασε από διάφορα οικήματα ως ενοικιαζόμενα για σχολική χρήση, οικοδομήθηκε το 1952 σχολική μονάδα στην οδό Ποσειδώνος μετά από δωρεά οικοπέδου του Μητροπολίτη Γερμανού Γκούμα από το Αμπελάκι. Το σχολικό έτος 2010-2011 σταμάτησε η λειτουργία του λόγω έλλειψης μαθητών.

Τη δεκαετία του 1920 αρχίζουν να χτίζονται οι παραθεριστικές κατοικίες Πειραιωτών και Αθηναίων κατά μήκος της παραλίας του Καματερού -με εμβληματικές αυτή της οικογένειας Παναγιωτοπούλου και τη «Γαλήνη»- και αρκετοί επώνυμοι διέμειναν σε αυτές ως φιλοξενούμενοι των αστών που παραθέριζαν: Αυλωνίτης, Χατζηχρήστος, Σπεράντζα Βρανά, Φιλοποίμην Φίνος και άλλοι. Στην Κατοχή οι περισσότερες βίλες επιτάχθηκαν και μετατράπηκαν σε καταλύματα των Γερμανών.

Το 1962 ιδρύεται στο Καματερό ο Σύλλογος Φίλων των Σαλαμινομάχων που προσπάθησε να κάνει πραγματικότητα το όνειρο των ντόπιων ψαράδων, τον εορτασμό της επετείου της Ναυμαχίας της Σαλαμίνας. Το 1982 έγινε ο τελευταίος εορτασμός, χρονιά που σηματοδότησε και το τέλος της ζωής  του Συλλόγου. Την ίδια χρονιά ιδρύεται η ποδοσφαιρική ομάδα Σαλαμινομάχοι και την επόμενη ο Εξωραϊστικός και Εκπολιτιστικός Σύλλογος Καματερού Σαλαμίνας.

Σήμερα η οικιστική δόμηση του Καματερού είναι πυκνή, το αποχετευτικό ανύπαρκτο, οι ελεύθεροι χώροι λίγοι και τα προβλήματα επιδεινώνονται από την ύπαρξη ναυπηγείου στο ανατολικό άκρο του. Η γραφικότητά του, ό,τι απέμεινε τέλος πάντων, είναι οι ταβέρνες και τα παραδοσιακά σπίτια της παραλίας (εικ. 5), που αν και ρυμοτομούνται χρειάζεται να διασωθούν, διαφυλάττοντας έτσι κάτι από τον πολιτισμό και την ιστορικότητα του παρελθόντος μας .

*Ο Παναγιώτης Βελτανισιάν είναι φιλόλογος και λαογράφος.http://salamina-press.blogspot.gr/