Τι οδήγησε στο ανεξάρτητο κράτος της Καταλονίας

Γιώργος Ιεροδιάκονος

Το να επιχειρεί κάποιος να ερμηνεύσει πολιτικό-κοινωνικές ανακατατάξεις χωρίς ενδελεχή διείσδυση στις ιστορικές αιτιάσεις, φέρεται όπως ένας αφελής πάνω από μια κατσαρόλα πάνω στη φωτιά και να απορεί τι είναι αυτό που κάνει το νερό να κοχλάζει.

Είτε μας αρέσει είτε όχι, αν και δεν μας πέφτει λόγος, αφού οι επιτελούμενες διεργασίες της Ιβηρικής χερσονήσου αφορούν -ή θα έπρεπε να αφορούν- αποκλειστικά και μόνο τους λαούς και τα έθνη της περιοχής, ή ίδια η Ισπανία, ως Βασίλειο της Ισπανίας (Reino de España), φτάνει στο κλείσιμο του ιστορικού της κύκλου. Ένας κύκλος που άρχισε να διαγράφεται αρχικά με την ίδρυση του κράτους των Βησιγότθων τον 5ο μ.Χ. αιώνα και την μετέπειτα κατάλυσή του τρεις αιώνες αργότερα από τους Άραβες, οι οποίοι κυριαρχούν πια σ' όλη τη χώρα, εκτός από τα βορειότατα τμήματά της, όπου "κράτησαν" κάποια μικρά φεουδαρχικά χριστιανικά κράτη.

Στα τέλη του 15ου αιώνα, μετά την ένωση των χριστιανικών κρατιδίων σ' ενιαίο κράτος, οι Άραβες εκδιώχθηκαν εντελώς από την Ιβηρική χερσόνησο και μαζί μ' αυτούς και οι βασικοί συνεργάτες τους (οι Εβραίοι) που εκδιώχθηκαν αγρίως από την χερσόνησο το 1492.

Ουσιαστικά το Βασίλειο της Ισπανίας δημιουργήθηκε ως ανάγκη των χριστιανικών πληθυσμών στην θρησκευτική τους "άμυνα" έναντι των αλλόθρησκων εισβολέων του παρελθόντος, αν και εκείνη η επίκτητη πρόσκαιρη ανάγκη οξύνθηκε από τους ηγεμόνες (βασιλικούς και θρησκευτικούς) για καθαρά εξουσιαστικούς λόγους.

Στην πραγματικότητα, ουδέποτε υπήρξε ενιαίο ισπανικό έθνος. Ούτε καν ενιαίο βασίλειο. Η σημερινή Ισπανία αποτελεί απόγονο των δύο εκ των τριών κύριων μεσαιωνικών χριστιανικών κρατών της Ιβηρικής, των στεμμάτων της Καστίλης και της Αραγωνίας, που δημιουργήθηκε με την προσωπική συμμαχία των Καθολικών Μοναρχών, Φερδινάνδου Β΄ της Αραγωνίας και Ισαβέλλας Α΄ της Καστίλλης. Μια συμμαχία που αμφισβητήθηκε από τους περιφερειακούς εθνικισμούς που, ιδιαίτερα μετά την απώλεια των τελευταίων αμερικανικών κτήσεων με τον Ισπανο-αμερικανικό πόλεμο του 1898, άρχισαν να διεκδικούν την αυτονόμηση ή και ανεξαρτητοποίηση ιστορικών περιοχών, που για τους ίδιους αποτελούν ξεχωριστά από την Ισπανία έθνη, όπως η Καταλονία και η Χώρα των Βάσκων και όχι μόνο. Παράλληλα, οι κοινωνικές εντάσεις της ίδιας εποχής που εκφράστηκαν ήδη από τον Πρώτο Καρλικό Πόλεμο, κατέληξαν στον καταστροφικό Ισπανικό Εμφύλιο που έφερε στην εξουσία τον στρατηγό Φρανθίσκο Φράνκο. Το νέο πρότυπο διακυβέρνησης, γνωστό και ως το Καθεστώς των Αυτονομιών, είδε την Ισπανία να μεταμορφώνεται σε ένα εκ των πραγμάτων ομοσπονδιακό κράτος με αυξημένες αρμοδιότητες στις περιφέρειες.

Πολιτισμικά η Ισπανία χαρακτηρίζεται από την συνύπαρξη διαφορετικών και διάφορων πολιτισμικών παραδόσεων. Η Ισπανία είναι κατεξοχήν πολύγλωσσο κράτος, που περιλαμβάνει τέσσερις ευρέως διαδεδομένες και κανονικοποιημένες γλώσσες (τα ισπανικά, τα καταλανικά, τα βασκικά και τα γαλικιανά) και τρεις λοιπές μειοψηφικές γλώσσες (τα αραγονικά, τα αρανικά και τα λεονικά). 

Όλες αυτές οι διαφορετικές γλώσσες ομιλούνται σήμερα στις αυτόνομες κοινότητες της Ισπανίας, που είναι οι:

• Ανδαλουσία 

• Αραγωνία

• Αστούριας

• Βαλεαρίδες Νήσοι

• Βαλένθια

• Γαλικία

• Εξτρεμαδούρα

• Θεούτα

• Κανάριες Νήσοι

• Κανταβρία

• Καστίλλη και Λεόν

• Καστίλλη-Λα Μάντσα

• Καταλωνία

• Μαδρίτη

• Μελίγια

• Περιοχή της Μούρθια

• Ναβάρρα

• Λα Ριόχα

• Χώρα των Βάσκων

Με βάση τα ανωτέρω λοιπόν, είναι τουλάχιστον επιπόλαιες οι αναλύσεις που παραβλέπουν το ιστορικό περιβάλλον και αντιλαμβάνονται ως κεραυνό εν αιθρία την πρωτοβουλία ανακήρυξης της ανεξαρτησίας από το καταλανικό κοινοβούλιο και τον πρόεδρο Κάρλες Πουτζδεμόν. 

Ουσιαστικά ο εθνικοαπελευθερωτικός πόλεμος στην Καταλονία μαίνεται ακατάπαυστα ήδη από τον 10ο αιώνα, όταν οι κομητείες της βόρειας και κεντρικής Καταλονίας, πρωτοστατούσης της Κομητείας της Βαρκελώνης, ανεξαρτητοποιήθηκαν από το Φραγκικό Βασίλειο. Πολύ σύντομα μάλιστα, εδραιώθηκαν ως μία σημαντική δύναμη της ευρύτερης λεκάνης της Μεσογείου. Ήδη κατά το 1137, με την ένωση του Οίκου της Βαρκελώνης με το Στέμμα της Αραγώνας, είχαν ενσωματώσει στην επικράτειά τους τις περιοχές της Βαλένθια, των Βαλεαρίδων, της Σαρδηνίας, της Σικελίας και την εγκαθίδρυση του Δουκάτου των Αθηνών και της Νεοπατρίας. Έκτοτε, οι τριγμοί και οι συρράξεις με την Ισπανική Μοναρχία και το Βασίλειο της Καστίλης μαίνονται αδιάκοπα. Είτε με τον δεκαετή καταλανικό εμφύλιο του 1462, είτε με τον Πόλεμο των Θεριστών (1640-1652). 

Οι επιδιώξεις της ισπανικής μοναρχίας καρποφόρησαν μετά τη νίκη του Φιλίππου Ε΄ στον πόλεμο της Ισπανικής Διαδοχής και την επιβολή των νόμων της Καστίλης στην περιοχή. Για να φτάσουμε στους Καρλικούς Πολέμους (1833 και 1876) και στη γέννηση του κινήματος του καταλανικού εθνικισμού στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα και στην ισχυροποίησή του το 1914, την ίδρυση της Ένωσης των Τεσσάρων Επαρχιών της Καταλονίας (Mancomunitat de Catalunya) και την εκ νέου σύσταση της Ζενεραλιτάτ, που ακυρώθηκε ωστόσο μετά τη νίκη των στρατευμάτων του στρατηγού Φράνκο κατά τον Ισπανικό Εμφύλιο (1936-1939).

Ακόμα και ο αναρχικός ηγέτης Χοσέ Μπουεναβεντούρα Ντουρρούτι Ντουμάνγκε, κεντρικό πρόσωπο του Ισπανικού Εμφυλίου, επί του λαϊκού αισθήματος ενάντια στην κεντρική Αρχή θεμελίωσε την αναρχική ιδεολογία του. Έναν «αναρχισμό» καθόλου γενικό και αόριστο, αλλά συγκεκριμένο και στοχευτικό κατά της εξουσίας της Μαδρίτης. Γι’ αυτό και το πρώτο μέλημα του δικτάτορα Φράνκο ήταν η υπονόμευση -ουσιαστικά, απαγόρευση- της καταλανικής γλώσσας και ταυτότητας. Μόνο με την επάνοδο της δημοκρατίας η Καταλονία αναγνωρίστηκε εκ νέου ως ιστορική εθνότητα της Ισπανίας και σταδιακά αποκαταστάθηκε η γλωσσική και πολιτισμική της κληρονομιά. Έκτοτε ο καταλανικός εθνικισμός παίζει σημαντικό ρόλο στην πολιτική και κοινωνική ζωή της Ισπανίας, με ένα συντριπτικό ποσοστό των Καταλανών να θεωρούν τον εαυτό τους διαφορετικό έθνος από τους Ισπανούς και να επιδιώκουν την δημιουργία ανεξάρτητου καταλανικού κράτους.

Όχι, λοιπόν! Η αιφνίδια ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Καταλονίας δεν ήταν και τόσο αιφνίδια. Υπήρξε το αποκορύφωμα προαιώνιων εθνικών επιδιώξεων ενός καταπιεσμένου λαού, που παλεύει για την ιστορική του δικαίωση και το δικαίωμα στον αυτοπροσδιορισμό του. 

Ένα είναι το συμπέρασμά από όλη αυτή την εξέλιξη. Το εθνικό αίσθημα δεν υποτάσσεται ποτέ. Όσοι αιώνες κι αν περάσουν! Και όσες αμφικτιονίες, ομοσπονδίες, ή «Ευρωπαϊκές Ενώσεις» σκαρφίζονται κάθε τόσο οι κάθε λογίς επίδοξοι εξουσιαστές από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα...