Γεώργιος Μάρκου ο Αργείος: Ο αγιογράφος της Μονής Φανερωμένης Σαλαμίνας

Ο τρούλος της Μονής Φανερωμένης στη Σαλαμίνα

Η Ιερά Μονή Φανερωμένης Σαλαμίνας είναι ένα ιστορικό μοναστήρι που η αξία του εκτός από θρησκευτική και ιστορική είναι και καλλιτεχνική. Ο ιδρυτής της Μονής  Λάμπρος Καννέλος σύμφωνα  με την παράδοση είδε στον ύπνο του τρεις φορές την Παναγία και στις  17 Μαΐου του 1640 πήγε στο σημείο που βρίσκεται σήμερα το μοναστήρι και στην οποία υπήρχε ένας πολύ παλιός και ημιερειπωμένος χριστιανικός ναός και με την βοήθεια των κατοίκων έσκαψε και βρήκε την εικόνα της Παναγίας Φανερωμένης. Εν συνεχεία και το έτος 1682 αναστήλωσε τον ναό και ίδρυσε στο σημείο αυτό το μοναστήρι.

Στο μοναστήρι της Φανερωμένης ο ναός είναι βασιλικού ρυθμού με κεντρικό τρούλο και τέσσερις πυργίσκους με πολεμίστρες. Ο ναός είναι διακοσμημένος με αγιογραφίες μεταβυζαντινής τέχνης που χρονολογούνται το έτος 1735. Αγιογραφήθηκαν  από τον αγιογράφο Γεώργιο Μάρκου τον Αργείο  και τους μαθητές του με την τεχνική της νωπογραφίας. Το έργο αυτό περιλαμβάνει 3,530 μορφές και παραστάσεις και είναι το μεγαλύτερο και ίσως το τελευταίο έργο του καλλιτέχνη καθώς τα ίχνη του αγιογράφου χάνονται  από το 1751 αμέσως μετά την ολοκλήρωση του έργου του.

Μονή Πετράκη. Καθολικό. Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος

Ο Γεώργιος Μάρκου γεννήθηκε στα τέλη του 17ου αιώνα στο ενετοκρατούμενο Άργος. Το 1715 έρχεται στην Αθήνα στην Μονή Πετράκη όπου ξεκινά το αγιογραφικό του έργο το οποίο υπογράφει μόνος του. Το 1719 ταξιδεύει στο Άγιο Όρος και εν συνεχεία στη Βενετία. Εκεί το 1729 με δική του χορηγία τυπώνει την Ακολουθία του Αγίου Πέτρου Επισκόπου Άργους στο ιστορικό τυπογραφείο Νικολάου του Γλυκέως και την αφιερώνει στην πατρίδα του το Άργος την «του Πελοποννησιακού σκήπτρου Βασιλίδα» όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο ίδιος υπογράφοντας ως Γεώργιος Μάρκος ο Ζωγράφος. Τα έργα του είναι επηρεασμένα από την τεχνοτροπία των Κρητικών αγιογραφιών του 16ου και 17ου αιώνα και τα πιο γνωστά του έργα εκτός από τις τοιχογραφίες της Μονής Φανερωμένης και της Μονής Πετράκη, οι τοιχογραφίες του Ναίσκου του Αγίου Γεωργίου του χωστού στον Καρηττό Αττικής και οι τοιχογραφίες του Ναού της  Κοίμησης της Θεοτόκου στο Κορωπί Αττικής.

Η Θεοτόκος Βρεφοκρατούσα ένθρονη.

Ο Μάρκου θαύμαζε του Εμμανουήλ Τζάνε των οποίο είχε μελετήσει ενδελεχώς. Ο Εμμανουήλ ο επιλεγόμενος και Μπουνιαλής, ήταν Έλληνας ζωγράφος της Αναγέννησης και μαζί με το Θεόδωρο Πουλάκη είναι ο σημαντικότερος Κρητικός αγιογράφος του δεύτερου μισού του 17ου αιώνα. Ο Τζάνες για τις μεμονωμένες μορφές ακολουθούσε τα βυζαντινά πρότυπα του 14ου και 15ου αιώνα μαι περίοδο που αποτελεί την πρώτη ακμή της Κρητικής Σχολής. Αντίθετα στις σύνθετες σκηνές εμπνέεται κυρίως από τα εικονογραφικά σχήματα και τα τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά που επικρατούσαν τον 17ο αιώνα και τα έργα του φανερώνουν έντονη δυτική επίδραση. Οι επιρροές αυτές είναι φανερές από την σύγκριση της εικόνας του Αγίου Ανδρέα στη Μονή Φανερωμένης ζωγραφισμένη από τον Μάρκου και του ίδιου θέματος ζωγραφισμένο από τον Τζάνε που βρίσκεται στο μουσείο Μπενάκη αλλά και του Αγίου Ιακώβου που βρίσκεται στο Ελληνικό Ινστιτούτο της Βενετίας και χρονολογείται το 1683. Επιπλέον στοιχείο αυτής της επιρροής είναι η αψίδα του μοναστηριού της Καισαριανής όπου ο Μάρκου και οι μαθητές του χρησιμοποιούν ως πρότυπο της Ένθρονης Παρθένου την εικόνα του Τζάνε «Θεοτόκος Βρεφοκρατούσα ένθρονη» που σήμερα βρίσκεται στο Βυζαντινό Μουσείο.

Ενώ τη τοιχογραφία της Μονής Πετράκη την υπογράφει ο ίδιος, στη συνεχεία στο Ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου στο Κορωπί και στο Μοναστήρι της Φανερωμένης στις επιγραφές υπάρχουν ονόματα συνεργατών και μαθητών του. Μεταξύ αυτών ο Αντώνης και ο Νικόλαος πιθανών  αδέρφια που ανήκαν στην επιφανή αθηναϊκή οικογένεια των Βενιζέλων, ο Δημήτριος Κυπριώτης και ο Δημήτριος ο ιερέας πρώην ταμίας στο Φανάρι. Τα λίγα διαθέσιμα στοιχεία που διαθέτουμε δείχνουν ότι ο Γεώργιος Μάρκου ο Αργείος είχε ιδρύσει στην Αθήνα μια μικρή σχολή στην οποία εκπαίδευε αγιογράφους τους οποίους χρησιμοποιούσε στις δραστηριότητες του και οι οποίοι διέδωσαν το στυλ του. Οι μαθητές που τον διαδέχθηκαν ιστόρησαν σημαντικούς ναούς στην Αττική μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα, όπως η Αγία Τριάδα στο Αγγελήσι Μαρκοπούλου (αγιογράφοι οι αθηναίοι αδερφοί Αθανασίου), οι Ταξιάρχες στα Καλύβια, η «Μεσοσπορίτισσα»-Κίτσι στο Κορωπί, ο Άγιος Πέτρος στα Σπάτα, η Μεταμόρφωση στο Κορωπί,  ο Άγιος Αθανάσιος στην Παιανία, κ.ά.

Γεώργιος Μάρκου, Αγ. Ανδρέας,  1735 

Από συγκλίνοντα στοιχεία διαφόρων ερευνών πιθανολογείται ότι πέθανε στα 1760-70 και τάφηκε στο κοιμητηριακό προαύλιο του Ναού Αγίας Παρασκευής Μαρκοπούλου. Το Ευρωπαϊκό Κέντρο Τέχνης (EUARCE) της Ελλάδος ανακήρυξε το 2013 ως το "Έτος Γεωργίου Μάρκου του Αργείου".

Οι πολλές σκηνές και τα πρόσωπα που ξεπερνούν τα 3.500 κέντρισαν το ενδιαφέρον της γιαπωνέζας καθηγήτριας Βυζαντινής Τέχνης του Πανεπιστημίου Κιορίτσου - Γιόσι του Τόκιο Μασάκο Κίντο που εντόπισε αυτήν την πληροφορία πριν από χρόνια στο βιβλίο «Ερμηνεία της ζωγραφικής τέχνης» του αγιορείτη μοναχού του 18ου αιώνα Διονυσίου εκ Φουρνά της Ευρυτανίας.

Το 2007 ανέλαβε να αποκαταστήσει τις τοιχογραφίες του καθολικού της Ιεράς Μονής Φανερωμένης σε συνεργασία με την Α' Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, καθώς και τη διευθύντρια του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου και ειδική μελετήτρια του μνημείου Αναστασία Λαζαρίδου. Το έργο της συντήρησης είχε διάρκεια έξι χρόνια  και με την πρωτοβουλία της γιαπωνέζας καθηγήτριας, φίλης του ελληνικού πολιτισμού, το κόστος του προγράμματος συντήρησης είχε χορηγούς το υπουργείο Παιδείας και Επιστημών της Ιαπωνίας και το Ιδρυμα Σουμιτόμο. Οι μαυρισμένες επιφάνειες του ναού αποκάλυψαν εξαιρετικά έργα τέχνης. Τα αποτελέσματα της ελληνοϊαπωνικής επιστημονικής συνεργασίας παρουσιάστηκαν από την Μασάκο Κίντο στο Βυζαντινό Μουσείο.

πηγές 
https://el.wikipedia.org/wiki/Γεώργιος_Μάρκου_ο_Αργείος#Η_«σχολή»_Γεωργίου_Μάρκου
https://argolikivivliothiki.gr/2009/03/25/μάρκου-γεώργιος-ο-αργείος-αγιογράφος/
http://homouniversalisgr.blogspot.com/2018/03/1610-28-1690-17.html
https://el.wikipedia.org/wiki/Εμμανουήλ_Τζάνες
https://el.wikipedia.org/wiki/Μονή_Φανερωμένης_Σαλαμίνας
http://salamina-press.blogspot.com/2013/11/3500.html
https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/deltion/article/view/4734  -  An 18th Century Deesis Icon and its Cultural Context /